Z Biblią w tle

Od poprzedniego zbioru moich studiów z 2008 roku (Ars lucrum nostrum. Prace z historii sztuki i kultury, Wrocław 2008) niniejszy różni się tym, że są tu wyłącznie prace wcześniej publikowane lub takie, które zostały już złożone do druku. Większość spośród nich ukazała się lub w najbliższym czasie ukaże w Republice Czeskiej, przeważnie po czesku. Ponieważ są to najczęściej konferencyjne referaty, które w tomach posesyjnych czasem musiały być poddane nie zawsze dla nich łaskawym rygorom objętościowym, prezentowane tu wersje są czasem obszerniejsze od pierwodruków. To sprawia, jak sądzę, że zebranie tych kilkunastu studiów w jednym tomie i ponowne ich wydanie drukiem znajduje jakieś usprawiedliwienie. Bardziej jednak poszukiwałbym go w coraz bardziej ogarniającym mnie przekonaniu, że biblijny komponent europejskiej kultury, jakkolwiek oczywisty, wciąż nie jest w różnorakich badaniach doceniany. Innymi słowy, wiele interpretacji dzieł, postaw czy zjawisk kulturowych jest – jak sądzę – często ledwie muskanych, jeśli zapomni się o tym, że aktorzy i statyści owych zdarzeń, twórcy i odbiorcy przekazów, komunikatów, w zasadzie wszyscy przez kilkanaście wieków europejskiej kultury – tylko kilkanaście, bo nie jestem pewny czy antyczna kultura śródziemnomorska to kultura w swej istocie europejska – mieli przed oczami głównie Biblię, ewentualnie – wizję świata budowaną na jej fundamencie. Znakomitym przykładem takiego niedoceniania biblijnego podkładu są interpretacje Dürerowskiej Melencolii I z 1514 roku. Rycinie tej poświęciłem ostatnio dwa studia, co do których długo zastanawiałem się, czy włączyć je do tego zbioru. Ostatecznie zdecydowałem się tego nie czynić, bo moje badania nad sztychem Norymberczyka trwają i może warto poczekać na dalsze ich wyniki. Jeśli jednak o tym wspominam, to dlatego że Melencolia I jest takim przykładem upartego szukania odpowiedzi o sens dzieła poza sferą doświadczeń duchowych i intelektualnych, w których zanurzony był Dürer, czyli poza Biblią. Były to przeważnie frapujące doświadczenia intelektualne, niemniej jednak – często chybione. Melencolia I może być tymczasem śmiało zdiagnozowana jako obrazowa kwintesencja biblijnego dylematu przed jakim stoi człowiek pytający o sens swojej egzystencji. Jest obrazem‑pytaniem, zarazem poszukiwaniem dróg odpowiedzi na nie. 
 

Niniejszy tom to również taki zbiór dróg – duktów i ścieżynek – po których podążałem, może głównie błądziłem na przestrzeni ostatnich nieco ponad 10 lat, coraz częściej i śmielej szukając odpowiedzi na stawiane sobie pytania badawcze w Biblii i w wielowiekowym stosunku człowieka do niej. Te usiłowania układają się już w jakiś ciąg i to pomimo, że dotyczą zjawisk obejmujących okres od XIV do XIX wieku, koncentrując się na obszarze dwóch czeskich krajów koronnych: Śląska i Czech (w tej kolejności, albowiem zagadnienia śląskie chyba nieznacznie tu dominują). Jeśli jednak w tytule książki pojawia się termin „Europa Środkowa”, to głównie dlatego, że przynajmniej ostatnie opracowanie zdecydowanie poza obszar Korony Czeskiej wykracza. 
 

Zakresy przedmiotowe wielu publikowanych tu artykułów zazębiają się. Prace te dają też świadectwo rozwoju moich badań nad jakimś zagadnieniem, co chyba najlepiej widać w odniesieniu do historiograficznego kodu – że tak to ujmę – Hradca Králové. Wprowadzając nowe wątki czy propozycje interpretacyjne lub nowy materiał źródłowy wzbogacający wcześniejsze moje propozycje, nie odcinam się od tych „pierwszych”, dając zainteresowanym możliwość śledzenia procesu dochodzenia, albo mojego błądzenia. Liczę w duchu, że zawarte tu rozważania i propozycje zainspirują innych do podobnie ukierunkowanych, swoich poszukiwań interpretacyjnych.