Dokonania i wyzwania polskiej historiografii medycznej - Tom I

W 2024 roku minęło sto lat od pierwszego Zjazdu Polskich Historyków Medycyny oraz edycji pierwszego numeru „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, ważnego periodyku naukowego wydawanego do dziś. Oto jak te wydarzenia, niezwykle istotne dla rozwoju historiografii medycznej, relacjonował w drugim zeszycie wspomnianego wyżej czasopisma uczestnik zjazdu Ignacy Hoffmann: „Z inicjatywy prof. Władysława Szumowskiego odbył się w Warszawie 14 kwietnia 1924 roku pierwszy Zjazd Polskich Historyków Medycyny, a raczej profesorów historii medycyny w naszych wszechnicach, gdyż na ten pierwszy zjazd oni tylko z początku byli zaproszeni. Niestety, sam inicjator na zjazd przybyć nie mógł. W obradach zjazdu brali udział: profesor honorowy historii medycyny w Uniwersytecie Warszawskim Józef Bieliński, profesor zwyczajny historii medycyny w tymże Uniwersytecie Franciszek Giedroyć, profesor honorowy filozofii i logiki medycyny również w Uniwersytecie Warszawskim Henryk Nusbaum, profesor zwyczajny historii medycyny w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie Stanisław Trzebiński, profesor zwyczajny historii i filozofii medycyny w Uniwersytecie Poznańskim Adam Wrzosek, a nadto prof. Emil Loth z Warszawy i prof. Ignacy Hoffmann z Poznania. Obrady odbywały się w mieszkaniu prof. Giedroycia pod przewodnictwem prof. Trzebińskiego. Omawiano program «Archiwum Historii i Filozofii Medycyny» i postanowiono zawiązać Towarzystwo Miłośników Historii Medycyny z główną siedzibą w Poznaniu, a z oddziałami we wszystkich naszych miastach uniwersyteckich. Na przewodniczącego Towarzystwa wybrano prof. Wrzoska”. Adam Wrzosek został też pierwszym redaktorem naczelnym nowego czasopisma.

To niecodzienne wydarzenie naukowe z udziałem siedmiu wybitnych uczonych zaproszonych do współpracy przez nieobecnego na spotkaniu inicjatora zjazdu stanowiło istotną cezurę w rozwoju polskiej historiografii medycznej. Inicjatywa jego uczczenia, jakże oczywistego przy jubileuszu stulecia, wyszła ze strony członków Polskiego Towarzystwa Historii Nauk Medycznych, współpracowników Ośrodka Pamięci i Dokumentacji Historycznej Dolnośląskiej Izby Lekarskiej, pracowników Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu – Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego i redaktorów „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”. W drugiej połowie 2023 roku ukonstytuowały się komitety naukowy i organizacyjny „Ogólnopolskiego Kongresu Historii Medycyny w setną rocznicę I Zjazdu Polskich Historyków Medycyny (1924–2024)”. Wydarzenie przygotowane przez zespół, w skład którego wchodzili współpracownicy Dolnośląskiej Izby Lekarskiej, przedstawiciele Uniwersytetu Wrocławskiego i kilku innych uczelni oraz członkowie Polskiego Towarzystwa Historii Nauk Medycznych i innych stowarzyszeń, odbyło się w dniach 21–23 maja 2024 roku w Auli Leopoldyńskiej Uniwersytetu Wrocławskiego i w siedzibie Dolnośląskiej Izby Lekarskiej. W tym interdyscyplinarnie zorientowanym przedsięwzięciu badawczym wzięli udział liczni historycy – badacze dziejów wszystkich nauk medycznych, ponadto filozofowie medycyny, bioetycy, eugenicy, kulturoznawcy oraz historycy sztuki i literatury – znawcy dorobku artystycznego przedstawicielek i przedstawicieli zawodów medycznych. 

Obrady odbywały się w następujących sesjach tematycznych: Lekarska, Farmaceutyczna, Stomatologiczna, Pielęgniarstwo, 100-lecie „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, Bioetyka – Etyka lekarska – Filozofia medycyny, Eugenika, Medycyna wielokulturowa, Polscy historycy medycyny, Medycyna Wojskowa, Przyrodolecznictwo, Fizjoterapia i rehabilitacja, Czasopisma i stowarzyszenia medyczne oraz Medycyna a literatura, film i sztuki piękne. Podczas obrad Kongresu wyniki swoich badań przedstawiło ponad 100 referentek i referentów; ponad 70 z nich udostępniło wyniki swoich badań naukowych na potrzeby trzytomowej monografii wieloautorskiej.
W wielu referatach nawiązywano do pionierskich czasów naszej historiografii medycznej, podkreślano rolę czasopism fachowych, m.in. „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, w dziele popularyzowania wiedzy historycznej. Sylwetki naukowe obu protagonistów wydarzeń nazywanych Pierwszym Zjazdem Polskich Historyków Medycyny – prof. Władysława Szumowskiego (1875–1954) i prof. Adama Wrzoska (1875–1965), ich wkład w rozwój polskiej historiografii medycznej, przedstawili uczeni, którzy wraz z liczną grupą badaczy z całej Polski kontynuują dzieło obu wybitnych historyków i filozofów medycyny: profesor Ryszard W. Gryglewski z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesor Michał Musielak z Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Postać prof. Romualda Wiesława Gutta (1921–1988) – lekarza, historyka, filozofa i wieloletniego redaktora naczelnego „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” przybliżył gościom Kongresu profesor Andrzej Kierzek z Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.

Wszystkim Uczestniczkom i Uczestnikom Kongresu oraz Autorkom i Autorom rozdziałów zgłoszonych do publikacji w trzytomowej edycji materiałów kongresowych składamy serdeczne podziękowania. Wyrazy wdzięczności kierujemy do uczelni, instytucji samorządowych i firm, które zabezpieczyły organizacyjnie i finansowo przebieg tego ogólnopolskiego wydarzenia naukowego i wsparły edycję monografii.

Edward Białek i Wojciech Ślusarczyk