Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547 to dokonanie naukowe – indywidualny projekt badawczy i cykl wydawniczy – jedyne w swoim rodzaju, nie mające wielu odpowiedników we współczesnej humanistyce, bliższe ambicjom i dziełom badaczy wieków minionych, zwłaszcza XIX-wiecznych. Całość przedsięwzięcia, pisanego w latach 2011–2020, zamyka się w 15 woluminach różnej objętości, od około 150 do ponad 800 stron. Dzieło to jest kontynuacją książki Dvě centra v Koruně. Čechy a Slezsko na cestách integrace a rozkolu v kontextu ideologie, politiky a umění (1348–1458), České Budějovice 2011 (oraz suplementu do niej Böhmische Erbfolge und Breslau in den Jahren 1348–1361. Kunst und Geschichte auf Wegen und Holzwegen der Historiographie, Červený Kostelec 2013) i próbą innego spojrzenia na państwo czeskie schyłku średniowiecza i początków nowożytności. Jest to próba przewartościowująca dominujący dotąd bohemocentryczny czy nawet pragocentryczny horyzont poznawczy, a zatem dzieło oferujące ogląd uwolniony od narodowych, konfesyjnych i innych sentymentów, ogląd ani czeski, ani niemiecki, ani polski (w grę wchodzi terytorium ówczesnej Korony Królestwa Czech, dziś podzielone między państwa czeskie, polskie i niemieckie, a zatem obszar uwikłany w narracje państwowo-patriotyczne). Nie jest to też ogląd obciążony katolicyzmem czy nurtami czeskiej lub niemieckiej reformacji; co więcej – ogląd ten budowany jest na podstawie analizy źródeł, których interpretacją zajmują się zarówno historia, jak i historia sztuki oraz archeologia. Jest to wreszcie dokonanie człowieka, który badany obszar – spenetrowany na przestrzeni trzech dekad – zna doskonale z autopsji. Dlatego praca pod względem tematycznym i typologicznym da się usytuować obok takich dokonań, jak tomy historii czeskiej lub narodu czeskiego Františka Pubički i Františka Palackiego, opracowanie czeskich zamków Augusta Sedláčka czy tomy o miastach Karela Kučy lub dzieła Augusta Prokopa o sztuce Moraw oraz Hansa Lutscha o (zasadniczo) Śląsku.
Po wydaniu wszystkich tych książek w historiografii państwa czeskiego, ziem czeskich (oprócz Czech także Śląska, Moraw i obojga Łużyc) można oczekiwać resetu w postrzeganiu ważnego wycinka dziejów czeskich (a w ich ramach też morawskich, śląskich i łużyckich). Idea i państwo stwarza fundament pod przyjęcie innej optyki niż dotąd wdrażane. Tak szeroko zakrojone dzieło z pewnością nie jest jednak wolne od wad, potknięć i deficytów – uniknąć ich nie sposób. Jest to efekt pracy jednego człowieka – z natury rzeczy omylnego. Tom ostatni winien przynieść między innymi korektę tego, co w poprzednich uzyskało niewłaściwą postać.
Praca w pierwotnym zamyśle miała być jednotomowa, z czasem – trzy lub czterotomowa, ale z roku na rok wciąż się rozrastała. Zachowała jednak swą pierwotną strukturę, w podziale na tomy, części i zeszyty, jawiącą się jako skomplikowana, ale może jako taka mającą też swoje uzasadnienie w sferze koncepcyjnej. Ocena całości będzie wszakże możliwa po ukazaniu się ostatniego tomu. Cale dzieło – wszystkie jego części – jest już napisane, podlega jedynie nieustającym uzupełnieniom i drobnym zmianom wynikającym ze śledzenia postępu badań, pogłębiania własnych oraz narastania literatury przedmiotu.
Przedsięwzięcie nie było finansowane z żadnych grantów – co najwyżej udawało się pozyskiwać finansowe wsparcie publikacji poszczególnych woluminów.
Poniżej struktura całego przedsięwzięcia (w części wydanego, a w części czekającego na publikację).
Idea i państwo
Korona Królestwa Czech w latach 1457-1547
[1] I. Historiograficzny gorset. Korona Czeska oczami pokoleń badaczy (2017)
[2] II. Sic noster rex Jiřík czy occupator regni Bohemiae? Rządy w Koronie Jerzego z Podiebradów (2017)
[3] III. Mathias primus Dei gratia rex Bohemiae. Rehabilitacja nieuznawanego króla (2017)
IV. Król i stany
[4] 1: Siła słabości? Długie późne rządy Władysława II (2018)
2: Książęta i szlachta
[5] A. Książęta i hrabiowie (2020)
[6] B. Magnaci (2020)
[7] C. Rycerze, włodykowie i inni „urodzeni” (2021?)
3: Miasta i mieszczanie
[8] A: Miasta królewskie Czech (2021?)
[9] B: Miasta królewskie Śląska, Moraw i obojga Łużyc (2021?)
[10] C: Miasta prywatne (2022?)
[11] 4: Duchowieństwo: struktury i instytucje (2022?)
[12] V. Niepozorna dekada Ludwika. Młody król wobec starych i nowych problemów (2023?)
VI. Rex decus Ferdinandus. Kolejny Habsburg na czeskim tronie
[13] 1: Stany wobec panującego (2023?)
[14] 2. Monarcha wobec stanów (2023?)
[15] VII. Konkluzje i uzupełnienia. Zbiorcze zestawienie źródeł i literatury. Indeksy (2024?)
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom I. Historiografi czny gorset. Korona Czeska oczami pokoleń badaczy
Wielotomowa epopeja jest podsumowaniem blisko 30 lat badań autora nad historią i kulturą najpierw Śląska, a potem całej Korony Królestwa Czech na przełomie średniowiecza i nowożytności. Nie jest to typowa synteza, ale praca problemowa, mająca na celu przewartościowanie dotychczasowych dokonań, oferująca inny niż dotychczas proponowane ogląd państwa czeskiego tamtych czasów i przynosząca reinterpretację wielu istotnych elementów dziedzictwa kulturowego, jakie po tej epoce pozostały.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom II. Sic noster rex Jiřík czy occupator regni Bohemiae?
Rządy w Koronie Jerzego z Podiebradów
Tom drugi przedstawia sytuację, w której doszło do zasadniczego rozłamu w państwie czeskim oraz relacjonuje przebieg tego procesu w latach 1458–1469, to znaczy do czasu, gdy okrzepła opozycja wobec władzy zdetronizowanego, ale wciąż nieustępującego Jerzego, aż po elekcję nowego czeskiego władcy – Macieja. Książka akcentuje zasadniczą rolę Wrocławia w ówczesnej Koronie Czeskiej, odnosząc się także do dokonań w zakresie reprezentacji władzy – nie zawsze królewskiej, ale wciąż przeważnie państwowej, związanej z aspiracjami nadodrzańskiej metropolii.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 1. Siła słabości? Długie późne rządy Władysława II
Część pierwsza tomu czwartego poświęcona jest relacji do siebie przeważnie nieobecnego w państwie w tym czasie (1490–1516) króla Władysława II Jagiellończyka oraz stanów, które coraz śmielej zarówno wykonywały władzę w poszczególnych krajach koronnych (Czechy, Morawy, Śląsk, Łużyce), jak i realizowały politykę ogólnopaństwową. Omówiono tu również artystyczne manifestacje ideowe wyrażające idee dotyczące całej Korony, a nie tylko określonych jej części. Nie zawsze były to dokonania praskie czy nawet czeskie, znajdziemy je bowiem także np. w Kutnej Horze czy we Wrocławiu, który wciąż upominał się o swoje miejsce we władztwie czeskim jako jego drugiej stolicy.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 2. Książęta i szlachta. A. Książęta i hrabiowie
Zeszyt pierwszy części drugiej tomu czwartego omawia czeskokoronną arystokrację oraz jej działalność kulturotwórczą ze szczególnym uwzględnieniem sztuk plastycznych. Poszczególne rody omówiono z osobna, poczynając od książąt (Przemyślidzi, Piastowie, Podiebradowie i inni), a kończąc na hrabiach (Hardekovie, Gutštejnowie i Šlikowie) i innych osobach o szczególnej pozycji w państwie (np. Jan Korwin). Opracowanie to chronologicznie wykracza poza rządy Władysława II, obejmując zjawiska dokonujące się w latach 1457–1547, jednakże ze szczególnym uwzględnieniem szeroko rozumianego przełomu XV i XVI wieku.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 2. Książęta i szlachta. B. Magnaci
Zeszyt drugi części drugiej tomu czwartego wprowadza w świat genealogii, herbów, zamków i rodowej pamięci, czyli omawia poszczególne rody magnackie Czech, Moraw, Śląska i obojga Łużyc. Opracowanie to chronologicznie wykracza poza rządy Władysława II, obejmując także zjawiska dokonujące się w latach 1457–1547, ale ze szczególnym uwzględnieniem szeroko rozumianego przełomu XV i XVI wieku. W większym stopniu jest to praca z zakresu historii sztuki niż historii, oparta także na autopsji setek obiektów, takich jak rezydencje (niekiedy wspaniałe i rozległe, a czasem ich skromne relikty), kościoły z nekropolami czy dzieła pomniejsze, jak choćby pieczęcie.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom III. Mathias primus Dei gratia rex Bohemiae
Rehabilitacja nieuznawanego króla
Tom trzeci dotyczy chyba najbardziej osobliwego okresu w dziejach państwa czeskiego, kiedy przez 21 lat (1469–1490) rządziło w nim dwóch królów jednocześnie, od 1479 roku wzajemnie się uznających. Jest to zarazem doba szczególnie ważna dla Wrocławia, który bardziej niż kiedykolwiek stał się „drugą stolicą państwa”, nie rezygnując wszakże z ambicji bycia stolicą pierwszą. Nic nie świadczy o tym dobitniej niż program ratusza staromiejskiego we Wrocławiu. Jest on spektakularnym pomnikiem czeskiej państwowości pojmowanej jednakże po śląsku czy nawet – po wrocławsku.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 2. Książęta i szlachta. C. Rycerze, włodykowie i inni „urodzeni”
Ostatni z trzech zeszytów poświęconych szlachcie (owe trzy zeszyty tworzą część drugą tomu czwartego Idei i państwa) dotyczy niższych warstw szlacheckich. Ponieważ w grę wchodzę setki, a może ponad tysiąc rodów, odstąpiono od ich prezentacji, jak miało to miejsce w zeszytach poprzednich (o książętach i hrabiach oraz o magnatach), i skupiono się na pewnych wybranych zagadnieniach pogrupowanych w 5 rozdziałach.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 3. Miasta i mieszczanie. A. Miasta królewskie Czech
Zeszyt pierwszy części trzeciej tomu czwartego Idei i państwa poświęcono miasto królewskim Czech (odrębny zeszyt, kolejny, dotyczy miast królewskich pozostałych składowych Korony czeskiej, to jest Śląska, Moraw i Łużyc). W dużej mierze koncentruje się on na materialnej tkance miast.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 3. Miasta i mieszczanie. C. Miasta prywatne
Trzeci i ostatni zeszyt o miastach i mieszczanach dotyczy najliczniejszych, do tego licznie w tym okresie zakładanych, miast prywatnych. O ile miasta królewskie zaprezentowano z osobna – tak jak w części 2. Rody książęce, hrabiowskie i magnackie – tak prywatne ukazano sumarycznie, czemu w części poświęconej warstwom uprzywilejowanym odpowiadał zeszyt poświęcony rycerstwu.
Bogusław Czechowicz
Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547
Tom IV. Król i stany
Część 3. Miasta i mieszczanie. B. Miasta królewskie Śląska, Moraw i obojga Łużyc
Zeszyt drugi części o miastach i mieszczanach w ramach Idei i państwa przedstawia miasta w innych niż Czechy składowych Korony Czeskiej: najpierw na największym po Królestwie Czeskim kraju koronnym, jakim był Śląsk, potem w Margrabstwie Morawskim i na końcu w obu margrabstwach łużyckich. Miast jest tu w sumie mniej, niż w Czechach, ale w niektórych krajach koronnych (Śląsk, Górne Łużyce) odgrywały one rolę większą, niż te czeskie w skali Czecha. Zresztą, także potencjał demograficzny czy ekonomiczny Ołomuńca, Znojma, Brna czy Igławy, Zgorzelca i Budziszyna, Gubina i Łukowa, Świdnicy, Lwówka Śląskiego i przede wszystkim Wrocławia sytuował je przed większością królewskich miast czeskich.