„Przyjaciel mojej duszy” – wspólne wątki w twórczości J. Rotha i J. Wittlina

„Miałem wielu przyjaciół w życiu, ale tylko jeden Roth nazywał mnie przyjacielem swej duszy” – tak wspominał Josepha Rotha Józef Wittlin...

Jako spadkobiercy wielonarodowej monarchii musieli dokonać wyboru, w jakim języku chcą tworzyć, kto ma być odbiorcą ich dzieł, do jakiego kręgu kul­turowego chcą należeć. Choć podjęli różne decyzje, ich twórczość naznaczona jest wspólnymi motywami: traumą I wojny światowej, a w przypadku Wittlina także wojny polsko-ukraińskiej, oraz poszukiwaniem tożsamości kulturowej, narodowej i religijnej. Wittlin wybrał polszczyznę – określał siebie mianem polskiego pisarza, Roth zaś tworzył w języku niemieckim i podkreślał swą przynależność do niemiec­kojęzycznego kręgu kulturowego. W twórczości obu pisarzy próbom znalezienia we własnym wnętrzu drogi pojednania między żydowskością a chrześcijaństwem, między lojalnością wobec kraju pochodzenia a uniwersalizmem, towarzyszyła re­fleksja nad rolą pisarza i jego zaangażowaniem w życie polityczno-społeczne. Wittlin wspomina w niepublikowanych listach prywatnych, że obaj wzajemnie prezentowali sobie swoją twórczość. Łączyła ich także współpraca literacka – Wittlin był nie­strudzonym tłumaczem i propagatorem dzieł Rotha na polskim międzywojennym rynku wydawniczym.

W pracy niniejszej przeanalizowano jedynie wybrane dzieła, gdzie obecne są wspomniane wyżej motywy, gdzie widać wzajemne oddziaływanie na siebie obu pisarzy, wpływ ich przyjaźni na twórczość.